Lũ rút cũng là lúc sông Cửu Long cho thấy sự hào phóng về các sản vật mùa nước nổi. Bởi vậy, việc dỡ chà bắt cá mùa này cũng đã trở thành nét văn hóa đậm chất miền Tây Nam Bộ. Hàng năm cứ vào khoảng tháng 10 - 11 âm lịch (mùa nước rút), thì từng đàn cá, tôm lũ lượt kéo ra sông. Nếu có dịp về miền Tây, đoạn đường từ Thốt Nốt về Cần Thơ, bạn sẽ bắt gặp nhiều đống chà trải dài 2 bên bờ sông với cảnh nhộn nhịp dỡ chà của người dân nơi đây. 

Chà là nhiều nhành cây chất thành từng đống dưới sông, rạch rộng chừng 20 - 40 m2 để cá, tôm có nơi trú ẩn. Sau 30 - 45 ngày, chà được dỡ lên để bắt cá vào thời điểm con nước ròng. Dỡ chà là công việc tập thể, chứ một mình không thể nào làm được, vì vậy phải thuê người có kinh nghiệm, lặn giỏi, thạo việc, hoặc anh em trong gia đình trợ giúp.

Cảnh dỡ chà trên sông Ô Môn chảy qua Cần Thơ.

Để dỡ một đống chà phải cần tối thiểu là 4 người và tuần tự tiến hành nhiều công đoạn. Trước hết, dùng lưới mắt nhỏ, phía dưới lưới có gắn chì như sợi xích sắt bao quanh đống chà, và cho người lặn bên ngoài, dùng cọc tre ngắn có nhánh để ghim mép lưới xuống bùn. Phần lưới bên trên kéo cao khỏi mặt nước khoảng 1,5 m trở lên cho cá không phóng ra ngoài.

Kế đến, dùng ghe bao bên ngoài và cho 2 người vào trong lặn dỡ những nhánh chà lên và chuyển cho người trên ghe vứt ra nơi khác. Cứ lần lượt như thế gom dần lưới hẹp lại, và cũng tiếp tục cho người lặn xuống nước ghim cọc giữ mép lưới cho kín đến khi chà không còn, lưới thu hẹp lại thành một túi cá.

Chà cho ra ngoài xong gom lưới hẹp lại thành 1 túi cá.

Cuối cùng, 2 người đứng trên mép ghe, 2 người ở dưới nước kéo lưới lên từ từ, dùng vợt xúc cá cho vào khoang thuyền, thế là xong. Giây phút cuối cùng khi kéo lưới lên là giây phút hồi hộp và căng thẳng nhất. Mọi người ai cũng căng mắt ra nhìn thành quả lao động của chính mình. Nhìn một “rừng cá” đủ loại nhảy xoi xói trong lưới, ai cũng cảm thấy vui mừng.

Những con cá chép màu vàng tươi, những con cá rô, cá lóc màu nâu sẫm, những con cá linh, cá mè vinh vãy trắng bạc, và nhiều chủng loại cá, tôm, tép... kích cỡ khác nhau. Có những con cá còn nhỏ cố tung mình thoát khỏi lưới nhưng không được; có con “sức cùng lực kiệt” phải kẹt vây, kỳ vào lưới treo lủng lẳng. Được hòa mình vào cuộc sống lao động của người dân bạn mới thật sự cảm nhận được bức tranh quê sống động.

Xúc cá cho vào ghe rọng.

Mô hình “chất chà trên sông” là một trong những hình thức đánh bắt cá đặc trưng của người dân miền Tây mang lại hiệu quả kinh tế khá, đồng thời cũng là nét văn hóa tiêu biểu của cha ông ta từ thời “khai hoang lập ấp”.